به گفته کارشناسان؛

جمعیت البرز به ۵ میلیون نفر می رسد؟

هفت میلیون نفر! این رقم، مانند صدایی بم و پرطنین، چند سالی است که در گفتگوهای کارشناسان جمعیت‌شناسی و محافل مدیریتی البرز پیچیده است.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «راوی خبر»؛ هفت میلیون نفر! این رقم، مانند صدایی بم و پرطنین، چند سالی است که در گفت‌وگوهای کارشناسان جمعیت‌شناسی و محافل مدیریتی البرز پیچیده است؛ عددی که نخستین بار «سید حمید طهایی»، استاندار اسبق البرز، با صدای بلند بر زبان آورد: «پیش‌بینی می‌شود جمعیت استان البرز تا سال ۱۴۰۴ به ۷ میلیون نفر برسد.» گفته ای که در صدر بسیاری از خبرها نشست و حتی امروز نیز، در عصر تحولات بی‌وقفه و ارقام متغیر آماری، صدای آن تازه و بحث‌برانگیز است.اما آیا البرز واقعاً تا یک سال دیگر میزبان ۷ میلیون نفر خواهد شد؟ یا این پیش‌بینی جاه‌طلبانه بیشتر به هشداری تکان‌دهنده پهلو می‌زند؟ آنچه مسلم است، نفسِ طرح این رقم سوال‌های بسیار و پیامدهای عمیق جمعیتی، اجتماعی، اقتصادی و حتی هویتی به همراه دارد؛ همان چیزی که خبرگزاری تسنیم سرپرستی البرز، آن را سرآغاز گشودن دریچه‌ای نو به تحولات البرز می‌داند.

جهش جمعیتی یا آمارِ تصاعدی؟ بحث بر سر یک عدد و چند معنا

وقتی مسئولان ارشد از جمعیت ۷ میلیونی تا سال ۱۴۰۴ خبر داده اند، همانطور که حمید طهایى استاندار پیشین البرز گفت، چیزی فراتر از سخت‌افزارِ شهرنشینی در خطر است: «ما سالانه با خیل عظیمی از مهاجران مواجه هستیم، مهاجرانی که تنها در سال گذشته حدود ۱۵۰ هزار نفر بر جمعیت البرز افزودند.» همین داده کافی‌ست تا ابعاد بحران را بهتر حس کنیم.

این ۱۵۰ هزار نفر به تنهایی معادل یک ناحیه شهری متوسط کشور است که هر سال به کالبد البرز افزوده می‌شود. آماری که «مجتبی عبداللهی» استاندار فعلی البرزر در سال جاری نیز تکرار کرد: «رشد جمعیت البرز دو تا سه برابر میانگین کشوری‌ست. بالاترین نرخ مهاجرت را داریم و زیرساخت‌های ما کفاف این اضافه‌جمعیت را نمی‌دهد.» این گزاره، چون پتکی بر پیکره شهرهای استان فرود می‌آید: کلاس‌های مدرسه لب‌مرز تراکم، بیمارستان‌ها شلوغ، خیابان‌ها همیشه پرترافیک و نگاه‌های پرسمان به آینده.در همین بوته محاسبه و پیش‌بینی، عدد ۷ میلیون اما به چاشنی تردید آغشته می‌شود. چرا؟ چون با برآورد دقیق داده‌های مرکز آمار و بررسی‌های مستقل جمعیت‌شناسان، نرخ رشد جمعیت استان نصاب ۲ درصد سالانه را اندکی پشت سر می‌گذارد اما بخش عمده این رشد،‌ حاصل مهاجرت فشرده است نه صرف افزایش زاد و ولد. بر اساس سرشماری ۱۳۹۵، جمعیت ثبت‌شده البرز اندکی بیش از ۲.۷ میلیون بود. طبق اعلام مرکز آمار در آبان ۱۴۰۲ ، جمعیت البرز حدود ۳.۷ میلیون نفر اعلام شد ـ که همین یک میلیون نفر رشد طی ۷ سال عمدتاً ناشی از همان موج مهاجرت بوده است.

مهاجرت؛ موتور پرقدرت البرز و جنگ نابرابر با زیرساخت‌ها

اما مهاجرت چرا اینچنین به البرز هجوم می‌آورد؟ کارشناسان اجتماعی علت را در چند عامل می‌دانند: نزدیکی جغرافیایی به تهران اما ارزان‌تر بودن زمین و مسکن، فرصت‌های شغلیِ تازه و هنوز بکر، و در عین حال دسترسی سهل‌تر به منابع و بازارهای پایتخت.

«کیانوش جهان‌پور»، پژوهشگر شهری، و از اساتید دانشگاه آزاد اسلامی کرج، در گفتگو با خبرنگار فارس در کرج تصریح می‌کند: «البرز عملاً حیاط خلوت مهاجران تهرانی شده. بسیاری از ساکنین هشتگرد، فردیس و حتی گرمدره هر روزه در تهران شاغل‌اند و شب به البرز بازمی‌گردند. این یعنی یک استان در سایه پایتخت نفس می‌کشد و بزرگ می‌شود.»داده‌های مرکز آمار می‌گوید: نرخ خالص مهاجرت به استان البرز (یعنی جمع ورودی و خروجی جمعیت) حدود ۴.۲ درصد است؛ عددی که هیچ استان دیگری در ایران به آن نزدیک نمی‌شود. این نرخ، منشأ چالش‌ها و بحران‌های شهری ریز و درشت شده است: رشد حاشیه‌نشینی، افزایش خانه‌های غیررسمی، سرریز مدارس و پر شدن بیمارستان‌ها، و البته فشار بی‌وقفه به شبکه آب و برق. به هر روی اگر این روند ادامه پیدا کند، البرز به زودی جایی برای نفس کشیدن هم نخواهد داشت! در طرف دیگر معادله، زاد و ولد هم اثرگذار است، اما نه با شتاب مهاجرت. مطابق داده‌های ثبت احوال البرز، «نرخ خام تولد» (تعداد تولد به ازای هر هزار نفر جمعیت) در چند سال اخیر بین ۱۶ تا ۱۸ تولد به ازای هر هزار نفر نوسان داشته است؛ یعنی به طور متوسط نرخ رشد طبیعی جمعیت (تفاضل تولد و مرگ) نزدیک به ۱.۳ درصد و در برخی سال‌ها کمتر هم بوده است. «عباس فتح الهی»، مدیرکل ثبت احوال البرز، هم این واقعیت را تایید می‌کند: «سالانه ۵۷ هزار ولادت در استان ثبت می‌شود اما روند تولدها نسبت به چند سال قبل افت کمی داشته است…» بنابراین ستونِ رشد جمعیت البرز، نه بر تولدها بلکه بر شانه‌های مهاجران تازه‌وارد ایستاده است.

 آیا ۵ میلیون نفر در ۱۴۰۴ دور از ذهن است؟

اگر پایه محاسبه را سرشماری ۱۳۹۵ (۲.۷ میلیون نفر) و نرخ رشد ترکیبی مهاجرت و زاد و ولد (در مجموع ۲.۸ تا ۳ درصد سالانه) قرار دهیم، جمعیت استان تا بهار ۱۴۰۴ به رقمی در حدود ۳.۹ تا ۴ میلیون نفر خواهد رسید. اما برآوردهای کارشناسانی هم همسو با این عدد نیست: چرا که این کارشناسان معتقدند با توجه به افزایش آمار دو برابری دانش آموزان و همچنین دانشجویان در سالهای اخیر در البرز که عمده آن، به دلیل مهاجرت بوده است، جمعیت استان البرز در سال ۱۴۰۴ به بیش از ۵ میلیون نفر خواهد رسید.«امین اسکندریان»، استاد دموگرافی دانشگاه تهران، در گفتگو با خبرنگار ما خاطرنشان می‌کند: «رسیدن به آمار ۷ میلیون در سال ۱۴۰۵، آینده‌ای بسیار افراطی و بعید است؛ اما اینکه جمعیت البرز در سال ۱۴۰۴ از مرز ۵ میلیون نفر هم عبور کند چندان دور از ذهن نیست ـ اگر همین روند مهاجرت سالانه حفظ شود.»در واقع، یک نگاه پرنده‌وار به نمودارهای جمعیتی البرز به ما نشان می‌دهد حتی اگر روند نفوذ مهاجران کمی کند شود اما متوقف نشود، البرز خیلی زود یکی از پرتراکم‌ترین استان‌های ایران خواهد بود؛ الگویی خیره‌کننده از شهرنشینی فشرده و رشد جمعیتی که در آن تراکم دموگرافیکِ انسانی بر هر معادله اقتصادی، زیرساختی و زیست‌محیطی سایه می‌اندازد.

 البرز به عنوان آیینه مهاجرت‌پذیری ایران

برخی تحلیلگران جمعیتی البرز را آیینه آینده ایران می‌دانند: استانی که هم جوان‌ترین ساختار سنی کشور را دارد و هم زودتر از بقیه استان‌ها تجربه انفجار شهرنشینی، دوگانگی توسعه و فشار زیرساختی را لمس می‌کند. در عین حال، تعمیق نابرابری بین روستاها و شهرها، تضعیف مراکز سنتی و پیدایش سکونتگاه‌های اقماری بی‌هویت بخشی از واقعیت‌هایی‌ست که پشت آمار پنهان مانده است.وقتی به کف خیابان‌های شلوغ کرج، صف صبحگاهی مدارس فردیس، یا صف حل‌نشدنی ترافیک مهرشهر نگاه می‌کنی، جمعیت دیگر فقط عدد نیست. این استان، همزادی یافته از موج مهاجرت و ضربان تند تولد است؛ هم ارمغان فرصت و هم بار بحران. اگر امروز رقم ۷ میلیون آرمان و هشدار باشد، فردا شاید ۵ میلیون واقعیت ماجراجوی امروز باشد ـ واقعیتی که برای مدیریت آن نیاز است نه فقط از بالا، که از بستری وسیع‌تر و آینده‌نگر به افق جمعیت البرز نگاه کنند.

منبع: فارس

انتهای خبر/